Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος ?bullying?.

Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς, η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου.

Στο φαινόμενο του bullying εμπλέκονται πολλά μέρη:

• Το παιδί που δέχεται βία
• Το παιδί ή ομάδα παιδιών που ασκεί βία
• Τα παιδιά θεατές
• Οι εκπαιδευτικοί
• Οι γονείς

Στην ουσία αναφέρεται στην βία μεταξύ παιδιών. Σχολική βία και σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ? επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα.»
Ο όρος «αρνητική πράξη» αναφέρεται στην πράξη εκείνη με την οποία «ένα άτομο προκαλεί εσκεμμένη βλάβη ή συναισθηματική δυσκολία σε άλλο άτομο, μέσω σωματικής επαφής, λεκτικώς ή με άλλους τρόπους.»

Μια σημαντική παράμετρος που τίθεται είναι η έννοια της επανάληψης. Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Δεν είναι ένας απλός τυχαίος καβγάς μεταξύ δυο παιδιών στη σχολική αυλή. Επίσης περιλαμβάνει ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας μεταξύ του παιδιού που εκφοβίζει και του παιδιού που εκφοβίζεται.
Το αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι η δεύτερη σημαντική παράμετρος. Οι πράξεις σχολικού εκφοβισμού έχουν ή θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα σωματική βλάβη ή συναισθηματικές δυσκολίες (δυσκολίες συμπεριφοράς) πάνω στο παιδί.

Μια παράμετρος επίσης έχει να κάνει με τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού, ο οποίος μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός ή με οποιαδήποτε άλλη μορφή.

Γενικά το Bullying μπορεί να περιλαμβάνει:

• Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα
• Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό
• Σεξουαλική παρενόχληση
• Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία
• Απειλές και εκβιασμό
• Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος
• Κλοπές ή και ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος
• Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
• Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
• Ηλεκτρονικό bullying ή cyber bullying (Το cyberbullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών". Το Cyberbulling εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων)

Bullying ή πείραγμα
Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού.
Το «πείραγμα» συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. Αντίθετα το bullying εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις.

Οι ρόλοι στο φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού

Ο μαθητής που ασκεί σχολική βία
Παρατηρείται ότι το επίπεδο ζωής του ανθρώπου που ασκεί βία στους συμμαθητές του είναι κατά πολύ υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του. Γενικώς ένα τέτοιο παιδί είναι παιδί που λόγω ανασφάλειας επιθυμεί να είναι ισχυρό, δημοφιλές (έστω και μέσω αυτού του αρνητικού τρόπου), ένα παιδί που προσλαμβάνει από το περιβάλλον του εικόνες βίας, ένα παιδί που δεν έχει πρότυπα, δεν έχει τι να οραματιστεί και ικανοποιείται με την ένταξή του σε μια επιθετική ομάδα μαθητών, ένα παιδί που ζηλεύει και νιώθει μειονεκτικά, ένα παιδί που το ίδιο είναι ή έχει υπάρξει θύμα βίας.

Ο μαθητής που υφίσταται βία
Από την άλλη πλευρά, ο μαθητής που υφίσταται βία είναι συχνά ο διαφορετικός (δεν είναι τυχαίο ότι ο νεοφερμένος ή ο έχων διαφορετική εθνική και πολιτισμική προέλευση αποτελούν πιθανούς στόχους), είναι ο μοναχικός, είναι ο ανασφαλής, και ως αποτέλεσμα της βίας που υφίσταται, περιθωριοποιείται ακόμη περισσότερο και φθάνει στην κατάθλιψη, με όλες τις σοβαρές της εκφάνσεις και συνέπειες.

Ο αμέτοχος παρατηρητής σκηνών σχολικής βίας
Σημαντικό πρόσωπο, εκτός από τα δύο βασικά πρόσωπα (εκείνο του μαθητή που ασκεί βία και τρομοκρατεί τον συμμαθητή του και αυτό του θύματος) είναι το πρόσωπο του παρατηρητή που επιτρέπει από αδιαφορία να εκτυλίσσονται τέτοια περιστατικά ή που φοβάται να τα αποτρέψει από φόβο μήπως και ο ίδιος υποστεί παρόμοια συμπεριφορά ως αντίποινα.
Ο μαθητής που είναι αμέτοχος παρατηρητής, ωστόσο, καθώς δείχνουν οι μελέτες και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, συνήθως δεν έχει απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα την ηθική στάση ενός ενήλικα: δεν αξιολογεί πάντα ως αρνητική και ως μη αποδεκτή την εκδήλωση σχολικής βίας, και κάποιες φορές μάλιστα του προκαλούν ευχαρίστηση τέτοια συμβάντα.

Οι Έλληνες μαθητές έχουν την ίδια έλλειψη αντίδρασης με τους μαθητές άλλων χωρών: δεν αντιδρούν διότι δεν θεωρούν ότι γίνεται κάτι κακό, δεν αντιδρούν διότι το διασκεδάζουν οι ίδιοι, δεν αντιδρούν διότι «του/της άξιζε», φράση που λένε για το πρόσωπο που υπέστη βία.

Η αδράνεια του παρατηρητή αποδεικνύεται εξαιρετικά σημαντική, αν σκεφθεί κανείς ότι ανάμεσα στους τρόπους αντιμετώπισης που μπορεί να σκεφθεί το θύμα μιας βίαιης προσέγγισης ή επίθεσης είναι να ζητήσει βοήθεια από φίλους. Αυτός είναι και ένας από τους τρόπους αντιμετώπισης που προτείνουν οι ειδικοί (μιλήστε στους δασκάλους σας, ζητήστε βοήθεια από φίλους, φύγετε μακριά). Είναι πάρα πολύ δυσάρεστο να μην βρίσκονται αυτοβούλως και χωρίς δεύτερη σκέψη πλάι στον αδικούμενο σαν πραγματικοί του φίλοι οι υπόλοιποι που παρατηρούν αμέτοχοι, ή ίσως μετέχοντας σε ό,τι χειρότερο, στην ποταπή «διασκέδαση» του βίαιου ατόμου.

Ο ειδικός σε θέματα anti-bullying Dr Michael Carr-Gregg, τονίζει συχνά στις διαλέξεις του ότι ο βίαιος μαθητής διογκώνει, «παραφουσκώνει» θα λέγαμε, το εγώ του επειδή βρίσκει στήριξη γύρω του. O παιδοψυχολόγος αυτός στρέφει την προσοχή του στα παιδιά που είναι θεατές και τα παροτρύνει να επεμβαίνουν και να προσπαθούν να βοηθήσουν λεκτικώς.

Ποιες είναι οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού;

Από έρευνες που έχουν γίνει στη χώρα μας, γνωρίζουμε πως περίπου 1 στους 7 μαθητές είναι θύμα εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός έχει σοβαρές συνέπειες για όλα τα παιδιά: για τα παιδιά-θύματα, για τα παιδιά-δράστες αλλά και για τα παιδιά-παρατηρητές που απλά βλέπουν τον εκφοβισμό να συμβαίνει γύρω τους.

Τα παιδιά που εκφοβίζονται έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν μια σειρά από προβλήματα που γίνονται πιο έντονα, όταν ο εκφοβισμός διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορεί να νιώθουν: 

• θλίψη, στενοχώρια ή και κατάθλιψη
• χαμηλή αυτοεκτίμηση
• μοναξιά και απομόνωση
• αίσθηση πανικού
• δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής
• αδυναμία να αντιδράσουν και απελπισία με σκέψεις να κάνουν κακό στον εαυτό τους
• μεγάλη δυσκολία να ξεπεράσουν τον εκφοβισμό που έζησαν.

Επίσης, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες:

• να παρουσιάσουν σωματικά προβλήματα (συχνούς πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι και δυσκολίες ύπνου)
• να νιώθουν αγωνία για τις κοινωνικές τους σχέσεις
• να έχουν λίγους φίλους
• να μη θέλουν να πάνε στο σχολείο ή να
• μην τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο.

Τα παιδιά-δράστες φαίνεται πως έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν: 

• σχολική αποτυχία
• διάσπαση προσοχής
• νευρικότητα και υπερκινητικότητα
• κατάθλιψη

Ορισμένα από τα παραπάνω προβλήματα πολλές φορές συνεχίζονται, γι' αυτό και, όταν τα παιδιά που εκφοβίζουν μεγαλώσουν, μπορεί έχουν περισσότερες πιθανότητες να συμπεριφέρονται με βίαιο τρόπο στην οικογένειά τους, να έχουν δυσκολίες στην επαγγελματική τους ζωή, να έχουν επικίνδυνες συμπεριφορές (κάπνισμα, χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, παράνομες πράξεις).

Τα παιδιά-παρατηρητές

Αρνητικές είναι οι συνέπειες και για όσα παιδιά βλέπουν τα περιστατικά εκφοβισμού να συμβαίνουν γύρω τους, χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι γι? αυτό. Συχνά νιώθουν ότι θα μπορούσαν να είναι τα ίδια στη θέση του θύματος και φοβούνται πολύ.

Μπορεί ακόμη να:

• νιώθουν άγχος και ανασφάλεια
• νιώθουν θλίψη, αδυναμία και αποτυχία
• θεωρούν αρνητικό το κλίμα στο σχολείο
• να μην τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο.

Τι μπορείς να κάνεις για να μη σε εκφοβίζουν

Μίλησε γι? αυτό που σου συμβαίνει σε έναν ενήλικα

Αν σε εκφοβίζουν και θες αυτό να σταματήσει, πρέπει να μιλήσεις σε ένα μεγαλύτερο άτομο που εμπιστεύεσαι, σε ένα μέλος της οικογένειάς σου, σε κάποιον που σε φροντίζει ή σε κάποιον δάσκαλο ή δασκάλα στο σχολείο. Το να μιλήσεις σε κάποιον, που τα πηγαίνεις καλά μαζί του, είναι πολύ σημαντικό και αναγκαίο, αν και μερικές φορές φαίνεται πολύ δύσκολο!

Γι? αυτό να θυμάσαι τα παρακάτω: 
Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού χρειάζονται τη βοήθεια της οικογένειας και του σχολείου. Είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις τον εκφοβισμό μόνος σου ή μόνη σου! 

Το να ελπίζεις πως ο εκφοβισμός θα σταματήσει κάποια στιγμή από μόνος του δεν βοηθά. Αν μείνεις σιωπηλός ή σιωπηλή είναι σίγουρο πως η κατάσταση θα χειροτερέψει, γιατί ο δράστης νομίζει πως θα τη γλιτώσει και θα συνεχίσει να σε εκφοβίζει.

Κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει, παρά μόνο αν ζητήσεις βοήθεια. Κανείς δεν μπορεί να διαβάσει τη σκέψη των άλλων γι αυτό πρέπει να λέμε αυτά που αισθανόμαστε!

Τι να κάνεις, αν εσύ εκφοβίζεις άλλα παιδιά

Ο εκφοβισμός είναι μια συμπεριφορά άσχημη και άδικη και σίγουρα δεν είναι «μαγκιά». Βλάπτει τους άλλους αλλά και εσένα. Γι? αυτό μην εκφοβίζεις και μην αφήνεις ούτε τους φίλους σου να εκφοβίζουν τους άλλους.

Προσπάθησε να βάζεις μέσα στην παρέα σου παιδιά και όχι να τα αποκλείεις. Μπορεί έτσι να κάνεις καλούς φίλους ? πάντα υπάρχει χώρος για καινούριους φίλους και φίλες, όσους και να έχουμε.

Θυμήσου πως όσο εύκολο είναι να φερόμαστε άσχημα άλλο τόσο εύκολο είναι να φερόμαστε με σεβασμό, μόνο που είναι πιο όμορφο να σεβόμαστε και να μην στενοχωρούμε τους άλλους.

Να φέρεσαι στους άλλους όπως θα ήθελες να σου φέρονται κι εκείνοι.

Προσπάθησε να καταλάβεις πώς αισθάνονται οι άλλοι. Όλοι οι άνθρωποι αισθάνονται διαφορετικά για διαφορετικά πράγματα. Άλλοι, για παράδειγμα, υποστηρίζουν μια ομάδα ποδοσφαίρου, άλλοι κάποια άλλη και σε άλλους δεν αρέσει καθόλου το ποδόσφαιρο.

Να σέβεσαι τη διαφορετικότητα των άλλων. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί, έχουμε όμως περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές και γι? αυτό πιο πολλά πράγματα μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν.

Πες σε κάποιον που εμπιστεύεσαι πως εκφοβίζεις άλλα παιδιά. Μπορεί να σε βοηθήσει να σταματήσεις τον εκφοβισμό.

Το ότι εκφοβίζεις δεν σε κάνει κακό άνθρωπο. Μπορεί να είσαι μπερδεμένος ή φοβισμένος, αλλά ο εκφοβισμός δεν θα λύσει τα προβλήματά σου.